SERGİ: İzmir Fotoğrafhanesi - Görsel Hafızanın İnşası (1840-1922)

Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi’nin (APİKAM) yeni sergisi; “İzmir Fotoğrafhanesi-Görsel Hafızanın İnşası (1840-1922)”, İzmir’in fotoğrafçılık tarihine odaklanıyor. Kentin görsel mirasını ilk kez bütüncül bir çerçevede ele alan sergi, hem kentin hem de İzmirli fotoğrafçıların fotoğraf tarihindeki özgün konumunu gözler önüne seriyor. 

Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi (APİKAM), kent tarihi sergilerine yeni bir halka ekliyor. “İzmir Fotoğrafhanesi-Görsel Hafızanın İnşası (1840-1922)” sergisi, 11Aralık’ta APİKAM sergi salonunda ziyaretçileriyle buluşuyor. İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür, Sanat ve Sosyal İşler Dairesi Kent Arşivi ve Müzeler Şube Müdürlüğü tarafından hayata geçirilen serginin küratörlüğünü İzmir kent tarihi üzerine yürüttüğü araştırma ve koleksiyonlarıyla tanınan AybalaYentürk üstleniyor. Projenin Genel Koordinatörü ise İzmir tarihi üzerine uzun yıllardır çalışmalar yürüten ve bu alanda yayımlanmış kitapları bulunan Dr. Serhan Kemal Saygı.

Koleksiyonlardan gün ışığına çıkanlar

“İzmir Fotoğrafhanesi” sergisi, kentin görsel mirasını ilk kez bütüncül bir çerçevede ele alarak, hem kentin hem de İzmirli fotoğrafçıların fotoğraf tarihindeki özgün konumunu görünür kılmayı amaçlıyor. Mert Rüstem, Nejat Yentürk, Ercüment Tahtakıran, Yavuz Çorapçıoğlu, Nazmi Şurgun ve Ömer Koç’un koleksiyonlarının yanı sıra Fabio Tito, Mark Giraud, Patrice Guiffray, Çevik Çullu ve Gökçen Adar’ın aile arşivlerinden ilk kez görülecek albüm ve fotoğraflar sergiye değer katıyor. APİKAM’ın kendi koleksiyonlarında yer alan ve bugüne kadar gün ışığına çıkmamış fotoğraflar da sergi kapsamında ilk kez izleyiciyle buluşuyor.

İzmir fotoğrafçılık tarihine geçiyor

Zamanı ve mekânı durduran bu olağanüstü buluş, dünyaya ilan edildikten yalnızca üç ay sonra, Doğu’ya doğru yola çıkan Avrupalı gezginlerin eliyle İzmir’e ulaştı. Kent, kısa sürede bu öncü fotoğrafçıların rotasındaki duraklardan biri oldu. 1840 yılının Şubat ayında İzmir’e gelen gezginlerin, geminin güvertelerinde gerçekleştirdikleri başarılı dagerotip çekimleri, şehrin adını dünya fotoğraf tarihine kaydeden ilk kayıtlar arasında yer aldı. Böylece İzmir, fotoğrafın henüz emekleme döneminde bile uluslararası ilginin merkezlerinden biri olarak tarihe geçti.

Gündelik Yaşamın Aynası

“İzmir Fotoğrafhanesi” sergisi, yalnızca kentin manzaralarını değil, gündelik yaşamın ritmini ve İzmirlilerin görünürlüğünü de merkeze alıyor. Tanzimat’la birlikte modernleşen toplumun panoraması, fotoğrafhanelerin merceklerinden izlenebiliyor. Serginin önemli başlıklarından biri, Sultan II. Abdülhamit Dönemi’nde hazırlanan Yıldız Albümleri. Albümlerdeki İzmir fotoğrafları büyük ölçüde İzmirli fotoğrafçıların üretimlerinden oluşuyor; bu da kente, İmparatorluğun görsel belleğinde ayrıcalıklı bir konum kazandırıyor.

Seyyahların gözde kenti 

Asya’nın Yedi Kilisesi’nden birine ev sahipliği yapan; Efes, Sardis ve Milet gibi antik merkezlere yakınlığıyla arkeologlardan mimarlık tarihçilerine, ressamlardan edebiyatçılara uzanan geniş bir keşif geleneğini besleyen İzmir, fotoğrafın ilk döneminde de merceğin doğal bir odağıydı. Sergi anlatısı, Osmanlı’nın ve Akdeniz’in en önemli liman kentlerinden biri olan İzmir’in yüzyıllar boyunca Batılı seyyahların gözde duraklarından biri olduğunun altını çiziyor ve bu çerçevede kenti odağına alan erken dönem “turistik” manzara çekimlerine geniş yer veriyor.

Kayıp Fotoğrafhanelerin İzinde

İzmir’in fotoğrafçılık tarihindeki yerini araştırırken, Cumhuriyet öncesi İzmir fotoğrafçılığı üzerine kapsamlı bir çalışma yürütmek oldukça güçtür. Bunun en önemli nedenleri, yazılı kaynakların çok sınırlı olması ve elbette 1922 Büyük İzmir Yangını’nın fotoğrafhaneleri yok etmiş olmasıdır. Nüfus kaybı ve stüdyoların ortadan kalkması, fotoğrafik hafızayı parçalara ayırır. “İzmir Fotoğrafhanesi” sergisi, farklı arşiv ve koleksiyonlarda korunan yüzlerce fotoğrafı bir araya getirerek bu parçalı hafızayı yeniden kuruyor. Serginin kurgusunda, İzmir fotoğrafhaneleri geniş bir çerçevede ele alınırken, kısa süreliğine faaliyet göstermiş olan fotoğrafçılar da bu bütünün bir parçası olarak değerlendiriliyor.

Kentin çok kültürlü fotoğrafçılık geleneği

1850’lerden itibaren teknik gelişmeler, portre fotoğrafçılığını toplumsal bir alışkanlığa dönüştürdü. Osmanlı saray çevresinden Levanten ailelere, konsolosluk mensuplarından Rum ve Ermeni topluluklarına kadar geniş bir kesim portre çektirme kültürünü benimsedi. Müslüman toplumun suret üretimine temkinli yaklaşımı nedeniyle 19. yüzyıl boyunca fotoğrafçılık mesleği ağırlıkla gayrimüslimlerin elindeydi. Frenk, Rum ve Ermeni mahallelerinde yoğunlaşan stüdyolar, Avrupalı fotoğrafçıların yanı sıra İzmirli Levanten, Rum, Ermeni ve Yahudi fotoğrafçılar tarafından işletildi. Böylece kent, çok kültürlü bir görsel üretim ortamında kendi kimliğini belgelemiş oldu.

Sergiden Kitaba

Serginin hazırlık sürecinde yürütülen kapsamlı araştırmalar bir kitapta toplanarak okurla buluşturulacak. Alanında önemli bir boşluğu dolduracağına inanılan bu çalışma, İzmir’in seksen yılı aşkın fotoğrafçılık mirası üzerine yapılan araştırmaları kalıcı ve güvenilir bir başvuru kaynağına dönüştürmeyi amaçlıyor.

SERGİ BİLGİLERİ:

“İzmir Fotoğrafhanesi-Görsel Hafızanın İnşası (1840-1922)”

Sergi Açılışı: 11 Aralık 2025

Yer: Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi Sergi Salonu. (Adres: Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi, Şair Eşref Bulvarı No: 1/A Çankaya/Konak)

Ziyaret Saatleri: 

Hafta İçi: 09.00 - 17.00

Hafta Sonu: 10.00 - 17.00

(Pazartesi günleri ziyarete kapalıdır)